Mononormativiteit – De wereld navigeren als ENM’er

Hoe herkennen we mononormativiteit? Het huwelijkscontract. De +1 naar om het even welke bijeenkomst. De vraag van je grootouders of je al iemand ontmoet hebt. Toewijding aan een enkele persoon – of het nu je forever soulmate is, of iemand in een reeks monogame relaties. 

Het gevoel afwijkend te zijn, of iets te doen wat niet hoort – hoe spannend en bevrijdend ook – borrelt in je op. Het besluit wel of niet uit de kast te komen als polyamoureus, moet keer op keer opnieuw afhankelijk van de context waarin je je bevindt. Misschien ben je een consensueel non-monogame nachtvlinder met een ander gedaante in het bedrijfsleven, of heb je drie partners – van wie er maar één door de wet erkend is als ouder/voogd – en kinderen thuis. 

Je loopt tegen mononormativiteit aan: een wereld ingericht naar de assumptie dat iedereen een monogaam bestaan leeft, op hetzelfde paradigma is ingesteld. Dat is niet zo, en het is tijd dat we onze culturele regels herzien en de mogelijkheden – sociaal, romantisch, professioneel en wettelijk – openbreken. 

Betekenis mononormativiteit en impact 

Mononormativiteit hangt samen met een heleboel sociopolitieke, culturele en religieuze factoren waar de geschiedenis rijk aan is. Het kan in de wet verankerd zijn en cultureel worden afgedwongen (Ferrer, 2018). Net zoals diepgewortelde misverstanden en vooroordelen over homoseksualiteit in een heteronormatieve wereld, met geleidelijke overwinningen zoals het uit het DSM halen zodat men niet als psychisch ziek wordt bestempeld, en het legaliseren van het homohuwelijk in steeds meer landen over deze wereld, valt er veel te winnen voor de ethisch non-monogame  gemeenschap. Misschien staan er over een decennium wel vier mensen in het wit voor een altaar, moet je small talk maken met meerdere “mannen van” op een bedrijfsborrel, en vertellen je grootouders je non-binaire secundaire partner wel hoe mooi die is. We moeten eerst dromen om vervolgens verandering waar te maken. 

Mononormativiteit is het veel voorkomende idee dat monogamie normaal en natuurlijk is  (Ferrer, 2018). Het pijnlijke hiervan is het onbegrip en de stigmatisering van wat niet conformeert. Men denkt volgens Beck (2024) dat loyaliteit alleen kan bestaan als daarbij ook een ander wordt uitgesloten, anders dan bijvoorbeeld in een familiesfeer. Iets moet significanter zijn dan het ander. Het omschrijven van ethische of consensuele non-monogamie als alternatieve relatiestijl onderstreept ook de andersheid ervan in een wereld die monogamie als default mode aanhoudt. Het monogame paradigma is het uitgangspunt van waaruit al het andere wordt beoordeeld.

Veel mensen ervaren volgens Emens (2004) gemengde verlangens – zowel richting monogamie als richting non-monogamie – en voelen zich gedwongen een keuze te maken. Als gevolg beloven ze monogamie aan hun lief, terwijl dit wellicht niet helemaal overeenkomt met hoe zij zich voelen. Gedrag dat jaloezie losmaakt moet worden gestopt. 

Perceptie monogamie vs. perceptie polyamorie 

De relatievorm monogamie draagt, zoals in onze blootstelling aan een veelvoud aan media  (de sprookjes van vroeger, de liefdesnummers in diverse genres, het klassieke theater en de hedendaagse romcoms), een wensvervulling of belofte van waarmaking in zich. In monogamie gelooft men volgens Ferrer (2018) het volgende te vinden: stabiliteit, zekerheid, emotionele diepgang, vervulling van romantische fantasieën, langdurige liefde, gedeelde middelen en een gedeeld huishouden, conformeren aan de morele norm en niet uit de religieuze gemeenschap verbannen worden – mits deze monogaam is ingesteld. De keerzijde is dat men ook gelooft een verlies van vrijheid, overmatige routine en verveling, jaloezie, bezitterigheid en affaires te kunnen ervaren. Non-monogame gevoelens zouden worden onderdrukt. Herken je de wrijving? 

Ook de relatievorm polyamorie, gaat met grote idealen gepaard. Polyamoristen zeggen vrijer te zijn in de omgang met jaloezie, op deze manier seksuele en emotionele vrijheid te ervaren, zich autonoom of onafhankelijk te voelen, verbeterde communicatie en een halt op bezitsdrang op te merken (Ferrer, 2018). Toch hebben zij ook te maken met oordelen vanuit de samenleving: ethische non-monogamie, waaronder polyamorie, zou bijvoorbeeld oppervlakkig of onverantwoord zijn in het contact (Ferrer, 2018; Ritchie en Barker, 2006). Ook zou het praktisch inefficiënt zijn (Ritchie en Barker, 2006). Veel polyamoristen die langdurige relaties aangaan, kiezen er juist voor om hun kalenders met partners te delen, zodat iedereen een stuk liefde en tijd krijgt. 

Het mononormatieve idee dat romantische liefde een schaars goed is wat moeilijk verdeeld wordt (Ritchie en Barker, 2006), en dat de schaarste die liefde extra speciaal maakt, gaat niet voor hen op. Binnen polyamorie is het idee populair, dat er genoeg liefde is voor iedereen aan wie we dat willen geven. Het is niet de zeldzaamheid van een bijzondere klik, maar de persoon zelf, waar de nadruk op wordt gelegd.

Poly pride en mono pride

Het risico is er, zoals bij de meeste tegenpolen, om hetgeen sterk contrasteert als vreemd of incorrect te zien. Dit is begrijpelijk, maar niet terecht. Waar het een ding is om mono trots of poly trots te ervaren, is het een ander ding om een andere relatievorm als superieur of inferieur te zien. Zowel monogamie als polyamorie gaan met geïnternaliseerde ideologieën, sociale conditionering en onzekerheden gepaard (Ferrer, 2018). Toch is het belangrijk ieders bewuste keuzes in waarde te laten, gezien ze op eigen behoeften, verlangens en filosofieën gebaseerd zijn – zowel conscious of bewuste monogamie als ethische of consensuele non-monogamie.

Bij het strippen van de ideologie van monogamie of polyamorie naar de essentie die bij jou past, is het belangrijk om normen en invloeden te deconstructeren. Het hart leidt naar het eigen gekozen paradigma waarmee je relaties beleeft, navigeert en inricht. Jouw waarheid. 

Meerwaarde van taal 

Hoe we ons identificeren, hoe onze relaties eruitzien en wat we daarvan verlangen, en welke seksualiteit er beschikbaar is, wordt volgens Ritchie en Barker (2006) beïnvloed door de tijd en plek waarin we opgroeien en ons bevinden, en welke concepten en woorden we kennen. Dit geldt ook voor onze emoties, en hoe we spreken over wat breekt met de norm – zoals non-monogamie.

Er is zoiets als mononormatieve taal, waarbinnen de ervaringen van non-monogame mensen niet goed weerspiegeld worden. Denk bijvoorbeeld aan compersie – de aangename warmte bij het zien van de fijne gevoelens die een ander in je partner los kan maken. Blij zijn voor hen. Of het omzetten van negatieve connotaties in iets positiefs of neutraals: van de andere vrouw, naar metamour, en van overspeler naar ethical slut (Ritchie en Barker, 2006).

De juiste woorden  kunnen je in je kracht zetten en je inzicht geven in wie je bent en wat je wil. Beck (2024) spreekt ook over settelen, iets serieus en toewijding – omschrijvingen die normaliter naar monogamie verwijzen. Non-monogame mensen kunnen dat evengoed! (Als ze dat willen.) 

Speel, verken, bevraag, verdiep. Open het dialoog. Kennis bouwt bruggen.